جدال بنفشه آفریقایی با غیرت انسان ایرانی

حمید خرمی/ فیلم سینمایی بنفشه آفریقایی در زمره آثار ملودرام رمانتیک قرار می‌گیرد که قرار است با تمرکز و تکیه ‌بر احساسات و عواطف و درگیر نمودن مخاطب خود با حب و بغض، روابط انسانی را در چارچوب سبک زندگی مد نظر خود نشان بدهد، با این رویکرد که از سبک نئورئالیسم و حس ترحم و روابط گل‌درشت و اغراق‌آمیز و احیاناً متضاد و جدال فرد با جامعه به سبک آثار ایتالیایی و فرانسوی فاصله می‌گیرد و از قبال مسئله «غیرت» و رابطه حسی زن شوهردار، با همسر قبلی‌اش، یک ملودرام خانوادگی ریزبافت و با جزئیات تعریف می‌کند و در این میان البته مقداری آرمان های «فمینیسمی» را هم چاشنی محتوای شوم خود می سازد.

---

---

مونا زند حقیقی کارگردانی که بعد از ۱۲ سال با فیلم سینمایی بنفشه آفریقایی به جشنواره فجر آمده است؛ اثری که نام اصلی آن زنگباری بود و پیش از این در بخش بازار جشنواره جهانی فجر و چند اکران بین المللی حضور داشته است؛ فیلمی که با ساخته ی قبلی این کارگردان یعنی فیلم سینمایی عصرجمعه تفاوت های زیادی دارد و این در حالی است که یکی از سرمایه گزاران این فیلم یعنی سید محمود رضوی است؛ تهیه کننده نام آشنایی که تا پیش از پوشیدن کسوت مشاور فرهنگی هنری رییس مجلس یازدهم، معمولا با بودجه های دولتی فیلم می سازد و اکنون معلوم نیست با چه هدف و دیدی در این فیلم سرمایه گذاری کرده و بنابر ادعای خود در این فیلم از جیب شخصی هزینه کرده است.

---

---

فیلم سینمایی بنفشه آفریقایی درباره زنی به‌نام «شکو» با بازی فاطمه معتمدآریا است که با «رضا» به عنوان همسر دوم خود زندگی می‌کند و در این میان متوجه می‌شود که همسر اولش، یعنی «فریدون مروتی» را به خانه سالمندان برده‌اند. اینگونه است که «شکو» همسر دوم خود، یعنی «رضا» را مجاب می‌کند که همسر اولش یعنی «فریدون» را به خانه خودشان بیاورند تا از او نگهداری کند!!

---

---

اینگونه است که «شکو» زندگی غریزی و جنسی خود را با «رضا» ادامه می‌دهد و از سوی دیگر رابطه حسی خود را به ‌تدریج با شوهر سابقش یعنی «فریدون» احیا می‌کند. و تدریجاً این‌گونه برای مخاطب القا می‌شود که «شکو» هر دو شوهر را دوست دارد و هر دو را در کنار هم می‌خواهد!

---

---

از زمانی هم که «فریدون» وارد خانه آنان می‌شود، «شکوه» توجه بیشتری به او می‌کند و رابطه سرد این زوج طلاق‌گرفته پررنگ‌تر می‌شود و به شکل عاشقانه، ابهامات روابط خود را در گذشته حل‌وفصل می‌کنند و فیلم با خلق لحظات حسی تلاش می‌کند این رابطه مثلثی را به‌هم‌ریختگی برای مخاطب اقناع کند. در انتهای داستان نیز پسر «فریدون»  او را می‌برد و چندی بعد «فریدون» می‌میرد و «رضا» هم از دور شاهد مراسم دفن اوست.

---

---

---

فیلم سینمایی بنفشه آفریقایی اثری وقیح است که یادآور آرمان های فمینیستی و آمال های مطرح در موج های به روز این جنبش است که به همباشی همزمان یک زن در کنار چند مرد وجاهت می‌دهد و می‌تواند گام نخستی باشد به جهت مشروعیت بخشیدن به این امر شنیع در جامعه اسلامی ایران. از این جهت اثر بر خلاف رویه فیلم های سیاه اجتماعی ایران، روایت گری و تصویرسازی خوبی دارد و تا حدودی توانسته از «رئالیسم چرک شهری» فاصله بگیرد و به مدلی از «مناسبات روستایی و طبیعت خلوت» نزدیک بشود و برای مقبول جلوه دادن بیشتر محتوای پلید خود، اقدام به تداعی‌ نمودن مناسبات انسانی و خالص و با استفاده از موسیقی متنی با تم شرقی و ... نموده و در پی آن است تا آرمان های فمینیستی را به این طریق با اشتراکات انسان ایرانی درهم آمیخته و در نهایت این ذهنیت مبتذل و شوم را برای مخاطب مسلمان ایرانی قابل پذیرش سازد.

---

---

تمهید دیگر فیلم سینمایی بنفشه آفریقایی برای پوشاندن هدف پلید خود و قباحت زدایی از همباشی همزمان یک زن با چند مرد را می توان در استفاده اثر از داستانک های بی ربط و گنجاندن آن در فیلم قلمداد نمود. به این ترتیب فیلم سینمایی بنفشه آفریقایی به سبک خرده پیرنگ، داستانک های فرعی را هم به کار افزوده است که از آن جمله می توان به گسست نسلی، و مهاجرت دو جوان اثر، یعنی دختر برادر   «شکو» و دوست‌پسرش، به خارج از کشور اشاره نمود که چندان با داستان اصلی فیلم همخوانی ندارد و تداعی‌گر همان مؤلفه «خانه گریزی» و «دختر عاصی» به سبک فیلم‌های دهه ۱۳۷۰ هجری شمسی است.

---

---

اینکه آیا می‌توان این نوع از محتوای ملودرام بکار گرفته شده در فیلم سینمایی بنفشه آفریقایی  را ایرانی دانست یا خیر جای تأمل دارد و می‌توان این احتمال را بررسی کرد که ملودرام رمانتیک در ایران اساساً با سبک زندگی (life style) عجین شده است و شبه روشنفکران ایرانی، با استفاده از همین ابزار عاطفی، سعی در تغییر سبک زندگی ایرانی دارند، آن‌هم چه در حیطه قانون‌گذاری و چه القا شبهات عقلی و حسی در روابطی که باید مبتنی بر نظارت شریعت باشد. درواقع ملودرام در ایران با آبشخور قرار دادن فرهنگ غرب به‌مثابه مقصد، فکری را بن‌مایه خود قرار می‌دهد که برای تقبیح یا خدشه وارد ساختن در فرهنگ کشور مبدأ است و بی‌تعارف، سعی در توریسمی کردن بدترین مفاهیم غربی برای مردم کشورش دارد.

---

---

---

فیلم سینمایی بنفشه آفریقایی اثری است که تلاش می کند تا طنزی فمینیستی و به شدت مبتذل را به صورت عقلانی جلوه می دهد و از این مجری رسما به تقابل با «غیرت» رفته و این همه را به شکلی حسی بیان می‌کند! اینگونه است که برای «شکو» شخصیتی همانند «کاترین» در فیلم سینمایی ژول و ژیم ( Jules and Jim ) ساخته می شود. زنی نیازمند مورد توجه واقع‌شدن همزمان توسط شوهر سابق و شوهر فعلی!

---

---

اگر چه ممکن است تولید چنین زنی توسط کارگردان فرانسوی اثری همچون ژول و ژیم، مبتنی بر سبک زندگی اباحه ی غربی موجه قلمداد شود. اما باید توجه داشت که چنین امری در سبک زندگی اسلامی و ایرانی به شدت کثیف و مبتذل بوده و از این جهت کپی برداری فیلم سینمایی بنفشه آفریقایی از فیلم سینمایی ژول و ژیم در ترسیم دنیای سرخوش و بازی‌گونه مثلث تروفو، آن هم در قالب بازی‌های عاشقانه کلامی میان «شکو» و «فریدون»  و ظهور ویژه این تطابق در اشکال دیگری مثل ذهن‌خوانی دونفره زن و شوهر سابق زیر باران و یا تصویر سازی از سکس پنهان در صورت خاطره‌بازی ایشان در زیر باران و لذت بردن از مرور خاطرات گذشته و بالاخص «غیرت زدایی از مرد ایرانی» با نمایش شوهر فعلی که باید این صحنه عاشقانه را ولو دزدکی تماشا کند و کنار بیاید و ...؛ تنها می تواند نشات گرفته از بی سوادی اعضای شوراهایی باشد که به چنین اثر سخیفی مجوز ساخت و نمایش داده اند.

---

---

به عبارتی دیگر؛ فیلم سینمایی بنفشه آفریقایی در راستای پیگیری هدف شومی در راستای تغییر سبک زندگی اسلامی و ایرانی است و از این جهت ابتدا دو پرانتز حسی و عقلی ترسیم نموده و سپس «شکو» را به ‌عنوان سمبلی از زن ایرانی مطرح می سازد که رابطه حسی خود را مردی به نام «فریدون» و رابطه جنسی خود را با مرد دیگری به نام «رضا»  تعمیم و توسعه می بخشد.

---

---

اینگونه است که سمبل زن به نمایش درآمده در فیلم سینمایی بنفشه آفریقایی به عنوان قهرمانی تسخیرناپذیر و شورانگیز و در عین سنتی بودن به صورت کاملا منورالفکر ترسیم می شود تا در بطن خود مُبلغ رابطه زناشویی سه‌نفره به‌مثابه فیلم ژول و ژیم باشد. و به این ترتیب چنین موضوع پلیدی را برای نخستین بار در در فرهنگ سینمای ایران و درنهایت در فرهنگ ملی ایرانی بارگذاری نموده و با استفاده از حربه به‌ظاهر لطیف «ملودرام رمانتیک» نوعی جراحی روح را برای مخاطب خود شکل بدهند.

---

---

نسخه‌های فمینیسم رمانتیک، نسخه‌هایی هستند که به دنبال «اصلاحات نرم» در جامعه‌اند و در مقابل «برخوردهای سخت» فمینیسم اگزیستانسیالیست قرار می‌گیرند. این فیلم با نشان دادن تفاوت‌های پارادایمی این دو مکتب، در دو نوع برخورد «سخت» و «نرم» با مردان درصدد ترویج برخورد نرم زنان با مردان برای تأثیرگذاری بیشتر بر آنان است. به عبارتی فیلم، زنان را به برخورد «زنانه» با مردان دعوت می‌کند. از این جهت است که فیلم سینمایی بنفشه آفریقایی برای اینکه مسئله غیرت در حفظ حریم زناشویی را به چالش بکشد، در نیمه ابتدایی سعی دارد تا خشونت «رضا» را نمایش دهد و در مقابل «شکو» را مبتنی بر آموزه های فمینیسم رمانتیک، زنی موفق به مهار او ترسیم نماید.

---

---